FD Başkan Yardımcısı Şebnem Özdemir Sabah Gazetesine Konuştu
2018 yılında bir robotun kargomuzu getirmesine, restoranlarda siparişin bir robot tarafından alınmasına, hatta basit bir hamburgeri robot bir şefin hazırlamasına çok sıcak bakmıyorduk. Oysa 2011 yılından beri farklı başlıklar/isimler altında konuşulan dijital dönüşüm; veriyi toplayan ve işleyen yapıların (robotlar, cobotlar, makineler) tam da bu şekilde basitleşen, sıradanlaşan işleri yüklenmesini kastetmekteydi. İnsanoğlunun, kendi işini kaybedeceği, makinelere kaptıracağı korkusu, bu dönüşüme karşı direnci yükseltirken, birkaç gramlık bir virüs; tüm dünyaya insan ve makinenin işbirliğinin, yani verinin ve yapay zekanın önemini sert bir ders ile öğretmiş oldu. Şimdi mesleklere dair ders alma vakti!
Üniversite sınav sonuçlarının beklendiği bugünlerde hangi üniversite, hangi bölüm, hangi meslek? Çünkü 4-5 sene okumak için seçilen bölümün, başladığınızdaki yeri, önemi ve istihdam potansiyeli, siz mezun olurken aynı olmayabilir. Üstelik bu durum, avukat ve doktorluk gibi iş garantili mesleklerde bile karşılaşılabilir vaziyette. Peki 5 senelik bir öngörü ile hangi bölüm tercih edilmeli? Hekimlikten başlayalım: Tıp tercih etmeye karar verdiğinizde, mezun olurken ki hedefiniz en kötü aile hekimi olmak ise bir kez daha düşünmenizde fayda var. Büyük ölçekli, kritik olmayan hastalıklarımız için gittiğimiz aile hekimlerinin, teşhis ve tedavi süreçleri, dünya genelinde verinin gücü ve yapay zeka sayesinde, bir chatbot(sohbet robotu), bir videobot (görüntülü olarak etkileşim kurabildiğiniz sohbet robotu), hatta sadece basit bir cep telefonu uygulaması, bir robot sayesinde yürütülebilir vaziyette. Mesela boğaz ağrınız için “evde tedavi olabilir durumda mısınız, yoksa akut bir durum var ve doktora mı gitmelisiniz” sorusuna ülkemizden çıkan başarılı bir startup, kolaylıkla cevap verebiliyor. O halde tıp fakültesini seçerken ki hedefiniz, hekim olmak değil; belki de henüz var olmayan özel bir alanda uzmanlaşacak kadar çok çalışan, bir makine ile işbirliği yapabilecek esneklikte, verinin alanınızı nasıl etkilediğini bilen bir hekim olmak olmalı! Yani sıradanlıktan, tek düzelikten tamamiyle sıyrılmış bir hekim…
Hadi bir de hukuk alanına bakalım: Pek çok mevzuat, dava örneği, yasa ve yönetmeliği oldukça iyi bilmesi gereken, değişiklikleri takip eden ve uyarlayabilen bir avukat olmayı hayal ediyorsanız lütfen bir kez daha tercihlerinizi gözden geçirin. Dünya genelinde davalarda karar mercilerine yardımcı olan, avukatların ezberlemek zorunda oldukları konularda bireylere olası dava sonucu ve süreci konusunda destek olan makineler, sohbet robotları mevcut. Hatta ülkemizden çıkan bir startup; bir dava ile ilgili pek çok bilgiyi sunabilen, vakaları, davaları analiz ederek yorumlayan, dilekçe süreçlerinde yardımcı olan bir yapay zeka tabanlı hukuk yardımcısı geliştirdi. Yani siz mezun olana kadar, seçtiğiniz alandaki avukat ihtiyacını azaltan pek çok makine devreye girmiş olabilir. Peki avukatlığın yükselen yüzü ne olacak? Söz konusu insan olduğunda hüküm vermek ve cezai süreçler nispeten daha belirgin iken, potansiyel maktul bir algoritma/yapay zeka olduğunda bir dava içinden çıkılmaz hale gelebilir. Çünkü algoritmaları, yapay zekayı hapse atamazsınız… 2018 yılında sürücüsüz bir aracın bir yayanın ölümüne neden olması tam da bu şekilde bir davaydı. Trafik kazalarında alkollü ya da dikkatsiz sürücünün alacağı ceza/suçu daha belirgin iken, sürücüsüz (yapay zekalı) bir araçta, şoför koltuğundaki bireyin durumu, makine ve insan arasındaki suç paylaşımı sanıldığı kadar net değildir. Ya da size hak ettiğiniz halde kredi vermeyen bir banka, hak ettiğiniz bir pozisyonu/mertebeye sizi almayan/yükseltmeyen şirket, tüm bu kararları alırken yapay zekadan destek alıyorsa, makineye karşı insanın hakkını kim savunacak? Ya da işlemediğiniz bir suç, sırf tipiniz suçu işleyene çok benzediği ve suçun işlendiği saatte, o konuma yakın bir yerlerde olduğunuz için size yükleniyorsa? Yüz görüntülerini işleyerek emniyet güçlerine yardımcı olan yapay zekaya karşı hakkınızı nasıl bir avukat savunacak? Kısaca hayaliniz avukat olmaksa, henüz tartışmalı olan alanlara doğru yönelmeli, alanınız dışı görünseler bile, veri, yapay zeka ve robotlar hakkında bolca bilgi edinmeli ve kendinizi sürekli güncellemelisiniz.Meslekler hep değişiyordu, ama bu değişim 150 yıl gibi uzun bir süre alırken, corona öncesi 5-6 yılda değişimin geleceği öngörülmüştü. Corona ile insanlar, veriye, yapay zekaya, makinelere hayatlarının her alanında ihtiyaç duyduklarını anlamış oldular. Bu nedenle mesleklerdeki değişim süresi daha da kısaldı. Beni ne kadar farklı meslekler bekliyor ki gibi bir sorunuz varsa, 2019 yılında Doç. Dr. Deniz Kılınç ile yazdığımız Geleceğin Meslekleri kitabına göz atabilirsiniz.
Peki hangi bölümü, hangi üniversiteyi tercih etmelisiniz? Cüzi fiyatlarla dünyanın en prestijli üniversiteleri kabul edilen MIT, Harvard gibi üniversitelerden ders alabiliyorsanız, tercihinizi popülariteden yana kullanmayın. Çünkü siz, “adı yeter” diye o üniversiteden/bölümden mezun olana kadar, ismi çok az duyulmuş bir başka üniversiteden bir genç arkadaşım, kendini alan dışı bilgilerle donatarak geliştirmiş olduğu için önünüze geçebilir. Veya takım arkadaşları oluşturduğu uygulama ile alanınızdaki ihtiyacı azalttığı için iş bulmanızı zorlaştırabilir. O halde tercihlerinizi yaparken, üniversiteleri ziyaret ederken “o üniversitenin hangi bölüm olursa olsun veriye ve yapay zekaya ne kadar aşina olduğunu, bölüm dışında ne kadar farklı bilgiler edinmenize olanak sağladığını, kendinizi yenilemenize imkan tanıdığını” sorun, sorgulayın. Çünkü üniversiteler artık, internetten, açık öğrenme ortamlarından öğrenilebilen bilgilerin kalıplaşmış şekilde sunulduğu yerler değil, gerçek dünyadan örneklerle/vakalarla derslerde sizi besleyen, araştırma yapabildiğiniz, birlikte nasıl ürün geliştirilebilir keşfettiğiniz ve henüz adı konulmamış, bilinmeyen mesleklere/işlere hazırlayan kurumlar olmalıdır. Yani her ne seçerseniz seçin, ya veri ile yakından ilişkili olsun ya da o bölüm çatısı altında veriyle, yapay zeka ile harmanlanmış şekilde sunulsun. Bu tercih döneminin en kritik karar vericileri olan Siz sevgili genç arkadaşlara başarılar dilerim.
Dr. Şebnem Özdemir
İstinye Üniversitesi Yönetim Bilişim Sistemleri Bölüm Başkanı
MIT Bilgisayar Bilimleri ve Yapay Zeka Lab Araştırma İşbirlikçisi
Fütüristler Derneği Başkan Yardımcısı
